Obecnie jednym z największych wyzwań jakie stoi zarówno przez systemem opieki zdrowotnej, pomocy psychologiczno-pedagogicznej jak i profilaktyki szkolnej jest zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Opublikowana w roku 1948 Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia opisuje zdrowie psychiczne jako „pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka”, co do dziś stanowi podstawę dyskusji nad istotą zdrowia. Z uwagi na coraz większą powszechność problemów ze zdrowiem psychicznym u najmłodszych wsparcie dzieci w kryzysie oraz udzielenie pomocy w trudnych sytuacjach staje się obowiązkiem nie tylko systemu rodzinnego, ale również placówek oświatowych (Mołodecka, 2020).

W raporcie UNICEF z 2020 roku opisano wiele negatywnych skutków pandemii, takich jak wzrost niepokoju, depresji, spadek motywacji, a także rezygnacja z wcześniej ulubionych zajęć oraz obowiązków. Pandemia znacząco pogorszyła stan zdrowia psychicznego uczniów, a statystyki policyjne pokazują, że Polska należy do krajów o wysokim wskaźniku samobójstw i prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży (Wojtczuk, 2020). Ciężko określić jedna przyczynę wzrostu problemów psychicznych. Obecna wiedza wskazuje, że przyczyną są nakładające się na siebie czynniki biologiczne, psychospołeczne, uzależnienia, brak wsparcia i edukacji, a także rozwój technologiczny, który generuje rosnące oczekiwania i wzorce życia, którym młodzi ludzie często nie są w stanie sprostać.

Zdrowie czy dobrostan psychiczny dzieci i młodzieży jest elementem niezbędnym do harmonijnego rozwoju oraz właściwego funkcjonowania społecznego. Niestety zjawisko przewlekłego stresu wynikającego z różnego rodzaju trudności w funkcjonowaniu czy czynników środowiskowo-kulturowych przy jednoczesnym braku umiejętności poradzenia sobie mogą prowadzić do powstawania kryzysów psychicznych u młodych osób.

Problematyka zdrowia dzieci i młodzieży w ujęciu psychologicznym może się zawierać w modelu biomedycznym ujmującym zdrowie psychiczne jako stan braku choroby lub modelu pełnego dobrostanu psychospołecznego, który skupia się na działaniach profilaktycznych oraz promocji zdrowia. Patrząc na zdrowie psychiczne nie powinno się tylko zapobiegać trudnościom, skupiać wyłącznie na czynnikach ryzyka czy kompensowaniu deficytów, natomiast jednocześnie należy wzmacniać zdrowe nawyki i styl życia, kształtowanie umiejętności życiowych czy budowanie zasobów między innymi poprzez edukację na temat znaczenia zdrowia psychicznego zwiększając tym samym szansę na sukces rozwojowy (Jelonkiewicz, 2012). Wymienione powyżej odziaływania są głównym celem terapii psychologicznej czy psychoterapii.

Terapia dzieci i młodzieży koncentruje się zarówno na działaniach interwencyjnych mających za zadanie złagodzenie dolegliwości psychicznych, wygaszenie zachowań nieadaptacyjnych oraz ogólną poprawę funkcjonowania emocjonalno-społecznego. Trudności z jakimi najczęściej zmagają się dzieci można scharakteryzować jako eksternaliacyjne lub internalizacyjne. Zaburzenia eksternalizowane są skierowane na otoczenie i mogą to być zachowania takie jak nadpobudliwość, trudność w kontroli impulsów, lekceważenie norm społecznych, wchodzenie w konflikty czy zachowania nieadaptacyjne. Z kolei zaburzenia internalizowane są ukierunkowane na przeżycia wewnętrzne i zaliczamy do nich wycofanie, lęk, nastrój depresyjny czy objawy psychosomatyczne. Dzieci często nie mają świadomości problemów z  jakimi się zmagają czy odpowiedniej perspektywy, by zrozumieć, że potrzebują wsparcia, dlatego obserwacja zachowania dziecka i umiejętność zauważenia problemu jest ważną rolą rodzica.

Udzielaniem takiej pomocy zajmują się między innymi poradnie psychologiczno-pedagogiczne których działania są realizowane w ramach konsultacji psychologicznych, poradnictwa, profilaktyki zdrowia psychicznego, diagnostyki psychologiczno-pedagogicznej oraz terapii psychologicznej czy psychoterapeutycznej w formie indywidualnej lub grupowej. Kiedy rodzic jest zaniepokojony zachowaniem swojego dziecka pierwszym krokiem powinna być konsultacja z psychologiem lub psychoterapeutą, której celem jest opracowanie indywidualnych zaleceń zarówno dla rodzica w ramach wspomagania prawidłowego funkcjonowania dziecka w systemie rodzinnym jak i ustalenie dalszych działań jeśli są one wskazane. Specjalista przede wszystkim podczas konsultacji udziela wsparcia emocjonalnego czy merytorycznego w postaci psychoedukacji. Psycholog czy psychoterapeuta udziela wskazówek jak rodzic może sobie radzić z problemami w zachowaniu dziecka, zwiększeniu świadomości z czego wynikają trudności oraz adekwatnego reagowania. Specjalista również udziela informacji na temat różnych form opieki zdrowotnej, które mogą być niezbędne w zależności od przypadku, takie jak specjalistyczna opieka psychiatryczna, indywidualna terapia psychologiczna lub psychoterapeutyczna czy w przypadku potrzeby objęcia wsparciem całego systemu rodziny może być zalecona terapia rodzinna w formie psychoterapii systemowej (Matusiak, Dębicka, 2023).

Kiedy trudności prezentowane przez dziecko są na tyle nasilone, że same wskazówki dotyczące funkcjonowania w środowisku rodzinnym mogą być niewystarczające specjalista zaleca terapię psychologiczna lub psychoterapię. Pierwsze spotkania terapeutyczne mają na celu zbudowaniu relacji terapeutycznej dzieckiem oraz przeprowadzenia wstępnego procesu diagnostycznego mającego służyć rozpoznaniu nieadekwatnych zachowań czy trudności, które będą głównym obiektem zainteresowania na dalszym etapie współpracy. Zazwyczaj spotkania z terapeutą odbywają się z częstotliwością jeden raz w tygodniu, natomiast w sytuacji znacznego nasilenia trudności istotnie wpływających na jakość codziennego funkcjonowania specjalista może zasugerować częstsze spotkania żeby zintensyfikować efekty. Najczęstszy schemat stosowany w terapii dzieci i młodzieży zakłada pierwsze spotkanie z samym rodzicem, a następnie indywidualne spotkania z dzieckiem, natomiast pomimo takiej formuły rola rodzica w procesie terapeutycznym jest niezwykle istotna, ponieważ żeby dziecko miało możliwość zgeneralizowania nowo nabytych umiejętności i przełożenia ich na inne środowiska poza obszarem pracy gabinetowej potrzebna jest kontynuacja stosowanych metod i technik, również przez rodziców.

Podsumowując zdrowie psychiczne jest kluczowym i niezbędnym elementem prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży, która stanowi podstawę umożliwiającą osiąganie sukcesów, rozwijanie swoich umiejętności i przede wszystkim utrzymania dobrostanu psychicznego. Dzięki temu dzieci mogą aktywnie i z satysfakcją funkcjonować w sferze społecznej, emocjonalnej czy poznawczej. Każde dziecko podczas okresu rozwoju mierzy się z wieloma trudnościami i w niektórych przypadkach niezbędne może się okazać wsparcie systemu rodzinnego przez specjalistę w celu umożliwienia osiągnięcia pełni potencjału rozwojowego.

BIBLIOGRAFIA :

• Jelonkiewicz, I. (2012). Stres a zdrowie młodzieży. Studia empiryczne i propozycje działań profilaktycznych. Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Matusiak, R., Dębicka, A. (2023). Kryzys zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży – profilaktyka, pomoc. Kultura-Przemiany-Edukacja, tom XII-XIII.
• Mołdecka, A. (2020). Problem zaburzeń zdrowia psychicznego młodzieży w dobie pandemii z perspektywy psychologii. Youth in Central and Eastern Europe, nr 7(11), s. 90.
• Wojtczuk, A. (2020). Pandemia koronawirusa – zmiana w świecie. Zagrożenia dla zdrowia psychicznego i szanse rozwojowe. Student Niepełnosprawny. Szkice i rozprawy, nr 20 (13), s. 103–104.